Cykl miesiączkowy (menstruacyjny) to powtarzające się zmiany w organizmie kobiety, które mają przygotować ją do zapłodnienia i ciąży. Niezależnie od tego jak długo trwa cykl miesiączkowy, można w nim wyróżnić fazy, w których dochodzi do zmian w obrębie jajnika, błony śluzowej macicy i śluzu szyjkowego. Cykl miesiączkowy podlega kontroli układu hormonalnego na trzech poziomach: podwzgórze, przysadka i jajnik.

MIESIĄCZKA

Pierwszy dzień krwawienia miesiączkowego uznawany jest za pierwszy dzień cyklu. Miesiączka trwa przeciętnie 5 dni. Pojawiająca się wtedy „krew” to mieszanina złuszczającej się błony śluzowej macicy (endometrium) i krwi. W ciągu kilku dni miesiączki wydalane są wszystkie złuszczone elementy endometrium. Pod koniec miesiączki endometrium jest już bardzo cienkie, ma grubość ok. 0,5mm. Miesiączka w sensie biologicznym jest zakończeniem cyklu miesiączkowego.

FAZA FOLIKULARNA – PROLIFERACYJNA

Faza folikularna, proliferacyjna, inaczej wzrostowa przypada na ok. 6-13 dzień cyklu miesiączkowego.

Cały proces rozpoczyna się w mózgu – w podwzgórzu, gdzie wydzielane są hormony (gonadoliberyny), uwalniające gonadotropiny z przysadki mózgowej. Gonadotropiny, czyli hormon folikulotropowy – FSH i luteinizujący- LH oddziałują na jajnik. W fazie folikularnej pod wpływem wzrastającego stężenia estrogenów i FSH dojrzewają pęcherzyki, zawierające komórki jajowe, a następnie wybierany jest pęcherzyk dominujący. W tym samym czasie pod wpływem estrogenów dochodzi także do zmian w endometrium. W czasie miesiączki błona śluzowa macicy została złuszczona i stała się bardzo cienka. W fazie proliferacyjnej następuje jej odnowa – wzrost grubości i unaczynienia. Zmiany w endometrium mają ułatwić implantację, czyli zagnieżdżenie zarodka, jeśli dojdzie do zapłodnienia.

W fazie folikularnej zmienia się także śluz szyjkowy. Bezpośrednio po miesiączce jest go mało, następnie pod wpływem estrogenów dochodzi do zwiększenia jego ilości i zmiany właściwości. Pod koniec tej fazy śluzu jest najwięcej, staje się wodnisty, przezroczysty i bardzo ciągliwy. Takie właściwości umożliwiają penetrację przez plemniki.

OWULACJA

Owulacja, czyli uwolnienie dojrzałej komórki jajowej z pęcherzyka Graafa ma miejsce zwykle w połowie cyklu miesiączkowego, a więc ok. 14 dnia cyklu. Bardzo wysokie stężenie estrogenów wpływa na przysadkę, stymulując wydzielanie dużej ilości LH. Maksymalny poziom LH powoduje pęknięcie pęcherzyka i uwolnienie komórki jajowej. Komórka jajowa jest wychwytywana przez strzępki jajowodu i przemieszcza się jajowodem w kierunku macicy. Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, komórka jajowa obumiera po ok. 24 godzinach.

Jeżeli dojdzie do zapłodnienia, zarodek przemieszcza się do macicy (podróż ta trwa ok. 5 dni), po czym zagnieżdża się w endometrium (ok. 8 dnia po zapłodnieniu).

FAZA LUTEALNA

Oprócz komórki jajowej, w pęcherzyku Graafa powstaje także ciałko żółte. Jego właściwy rozwój jest zależny od wytworzenia prawidłowej ilości komórek ziarnistych w pierwszej fazie cyklu. Ciałko żółte po owulacji zaczyna wytwarzać progesteron. Najwyższe stężenie progesteronu przypada na ok. 8 dzień po owulacji. Progesteron wywołuje zmiany w śluzie szyjkowym – zmniejsza się jego ilość, staje się mętny i nieprzepuszczalny dla plemników. Progesteron wpływa na endometrium, przygotowując je do zagnieżdżenia zarodka, ma duży wpływ na utrzymanie ciąży. Pod wpływem wzrostu poziomu progesteronu dochodzi do obniżenia poziomu FSH i LH.

Faza lutealna trwa zwykle ok. 14 dni. Jeżeli kobieta nie zajdzie w ciążę, ok. 11 dni po owulacji dochodzi do stopniowej regresji ciałka żółtego, które zanika ok. 14 dni po owulacji. Spada wtedy poziom progesteronu i estrogenów, co prowadzi do złuszczania błony śluzowej macicy. Złuszczone endometrium z domieszką krwi jest wydalane, co nazywane jest krwawieniem miesiączkowym.

CYKL MIESIĄCZKOWY

Pierwszy dzień krwawienia oznacza początek nowego cyklu miesiączkowego, cały proces rozpoczyna się od nowa. Przeciętny cykl miesiączkowy trwa 28 dni. Zdarzają się cykle krótsze i dłuższe, dochodzi wtedy do zmiany czasu trwania poszczególnych faz cyklu. Zdarzają się także krwawienia nieregularne, które przy dużych zmianach czasu trwania poszczególnych cykli uważane są za nieprawidłowe i wymagają diagnostyki.